Vernietiging van een overeenkomst

Uit mijn eerdere blog “overeenkomst beëindigen” volgt dat de vernietiging van een overeenkomst één van de drie manieren is om een aangegane overeenkomst te beëindigen. In deze blog wordt er nader ingegaan op vernietiging van een overeenkomst. Uit de wet volgt dat een overeenkomst in verschillende situaties kan worden vernietigd. Het gaat daarbij om gevallen waarbij de wil van de contractspartij op onregelmatige wijze tot stand is gekomen. Dergelijke gevallen worden ook wel wilsgebreken genoemd.

Vier mogelijkheden om een overeenkomst te vernietigen

De wet geeft vier mogelijkheden om over te gaan tot vernietiging van een overeenkomst. Het gaat daarbij om de situatie dat de overeenkomst tot stand is gekomen onder invloed van, dan wel door:

• Dwaling
• Bedreiging
• Bedrog
• Misbruik van omstandigheden

Deze vier mogelijkheden worden in hieronder nader besproken.

Gevolgen vernietiging van een overeenkomst

Een aangegane overeenkomst kunt u vernietigen via de rechter. In dat geval is een gerechtelijke procedure vereist. Dit is in veel gevallen echter niet noodzakelijk. Een overeenkomst kan namelijk ook worden vernietigd door een schriftelijke verklaring van de vernietiging. Bij vernietiging van een overeenkomst wordt geacht dat de aangegane overeenkomst nooit heeft bestaan. De vernietiging heeft namelijk terugwerkende kracht. Zodoende werkt de vernietiging terug tot het moment waarop de overeenkomst is gesloten. Bij een koopovereenkomst heeft dit tot gevolg dat de ontvanger (achteraf bezien) nimmer eigenaar is geworden van het reeds geleverd product. Het product heeft het vermogen van de verkoper namelijk nimmer verlaten. De eigenaar heeft in een dergelijk geval de mogelijkheid om zijn product te revindiceren. De koper daarentegen kan de reeds betaalde bedragen op grond van het leerstuk van de onverschuldigde betaling terugvorderen.

TIP: in geval van faillissement van de andere partij kan een geslaagd beroep op vernietiging van een aangegane overeenkomst gunstiger uitpakken dan een geslaagd beroep op ontbinding van de overeenkomst.

Dwaling

De wet, artikel 6:228 van het Burgerlijk Wetboek, bepaalt het volgende over de vernietiging van een overeenkomst wegens dwaling:

“1. Een overeenkomst die is tot stand gekomen onder invloed van dwaling en bij een juiste voorstelling van zaken niet zou zijn gesloten, is vernietigbaar:
a. indien de dwaling te wijten is aan een inlichting van de wederpartij, tenzij deze mocht aannemen dat de overeenkomst ook zonder deze inlichting zou worden gesloten;
b. indien de wederpartij in verband met hetgeen zij omtrent de dwaling wist of behoorde te weten, de dwalende had behoren in te lichten;
c. indien de wederpartij bij het sluiten van de overeenkomst van dezelfde onjuiste veronderstelling als de dwalende is uitgegaan, tenzij zij ook bij een juiste voorstelling van zaken niet had behoeven te begrijpen dat de dwalende daardoor van het sluiten van de overeenkomst zou worden afgehouden.
2. De vernietiging kan niet worden gegrond op een dwaling die een uitsluitend toekomstige omstandigheid betreft of die in verband met de aard van de overeenkomst, de in het verkeer geldende opvattingen of de omstandigheden van het geval voor rekening van de dwalende behoort te blijven.”

Hieruit volgt dat een overeenkomst, die tot stand is gekomen onder invloed van dwaling en bij een juiste voorstelling van zaken niet zou zijn gesloten, vernietigbaar is. De oorzaak van de onjuiste voorstelling van zaken dient het gevolg te zijn van:

• de inlichtingen van de wederpartij
• de schending van de mededelingsplicht
• wederzijdse dwaling

Opzet is niet vereist bij vernietiging van een overeenkomst wegens dwaling. Tevens is nog van belang dat er geen sprake kan zijn van dwaling bij een uitsluitend toekomstige omstandigheid.

Bedreiging

De wet, artikel 3:44 lid 1 en 2 van het Burgerlijk Wetboek, bepaalt het volgende over de vernietiging van een overeenkomst wegens bedreiging:

“1. Een rechtshandeling is vernietigbaar, wanneer zij door bedreiging, door bedrog of door misbruik van omstandigheden is tot stand gekomen.
2. Bedreiging is aanwezig, wanneer iemand een ander tot het verrichten van een bepaalde rechtshandeling beweegt door onrechtmatig deze of een derde met enig nadeel in persoon of goed te bedreigen. De bedreiging moet zodanig zijn, dat een redelijk oordelend mens daardoor kan worden beïnvloed.”

Een aangegane overeenkomst kan door het “slachtoffer” worden vernietigd in geval van bedreiging. Onder bedreiging wordt verstaan het in het vooruitzicht stellen van nadeel. Daaronder valt tevens chantage. De dreiging hoeft niet rechtstreeks tot de persoon van het “slachtoffer” gericht te zijn, maar kan ook tot een derde zijn gericht. De bedreiging moet wel onrechtmatig zijn en zodanig van aard zijn dat een redelijk oordelend mens daardoor wordt beïnvloed. Daarnaast dient er sprake te zijn van een causaal verband tussen de bedreiging en het sluiten van de overeenkomst.

Bedrog

De wet, artikel 3:44 lid 1 en 3 van het Burgerlijk Wetboek, bepaalt het volgende over de vernietiging van een overeenkomst wegens bedrog:

“1. Een rechtshandeling is vernietigbaar, wanneer zij door bedreiging, door bedrog of door misbruik van omstandigheden is tot stand gekomen.
(…)
3. Bedrog is aanwezig, wanneer iemand een ander tot het verrichten van een bepaalde rechtshandeling beweegt door enige opzettelijk daartoe gedane onjuiste mededeling, door het opzettelijk daartoe verzwijgen van enig feit dat de verzwijger verplicht was mede te delen, of door een andere kunstgreep. Aanprijzingen in algemene bewoordingen, ook al zijn ze onwaar, leveren op zichzelf geen bedrog op.”

Een aangegane overeenkomst kan worden vernietigd wegens bedrog. Daarvan is sprake indien het “slachtoffer” door een kunstgreep wordt bewogen om een overeenkomst te sluiten. Voorbeelden van een kunstgreep zijn het doen van onjuiste mededelingen, het verzwijgen van een feit, het aannemen van een valse hoedanigheid, het manipuleren met stukken en het organiseren van een scheve steekproef. Daarbij is telkens vereist dat de bedrieger de andere partij opzettelijk heeft misleid.

LET OP: een product aanprijzen in algemene bewoordingen, zoals “de allerbeste…”, levert op zichzelf geen bedrog op. Zelfs niet wanneer de aanprijzing onwaar is.

Misbruik van omstandigheden

De wet, artikel 3:44 lid 1 en 4 van het Burgerlijk Wetboek, bepaalt het volgende over de vernietiging van een overeenkomst wegens misbruik van omstandigheden:

“1. Een rechtshandeling is vernietigbaar, wanneer zij door bedreiging, door bedrog of door misbruik van omstandigheden is tot stand gekomen.
(…)
4. Misbruik van omstandigheden is aanwezig, wanneer iemand die weet of moet begrijpen dat een ander door bijzondere omstandigheden, zoals noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid, abnormale geestestoestand of onervarenheid, bewogen wordt tot het verrichten van een rechtshandeling, het tot stand komen van die rechtshandeling bevordert, ofschoon hetgeen hij weet of moet begrijpen hem daarvan zou behoren te weerhouden.”

Een aangegane overeenkomst kan tevens in geval van misbruik van omstandigheden worden vernietigd. Van misbruik van omstandigheden is sprake indien iemand in een bijzondere omstandigheid verkeert en de ander bevordert dat deze persoon een overeenkomst aangaat. Terwijl deze persoon weet, althans behoort te weten, dat de ander door de bijzondere omstandigheid wordt bewogen om de overeenkomst te sluiten. Zodoende wordt er misbruik gemaakt van de zwakke positie van de ander ten gunste van zichzelf. Een aantal voorbeelden daarvan zijn de noodtoestand, afhankelijkheid, lichtzinnigheid of abnormale geestestoestand. Ook bij deze vernietigingsgrond dient er sprake te zijn van een causaal verband tussen de omstandigheden en het aangaan van de overeenkomst.

LET OP: bij verschillende benoemde overeenkomsten bepaalt de wet een aantal (dwingendrechtelijke) beëindigingsmogelijkheden en vereisten.

Hulp nodig of vragen?

Heeft u hulp nodig of vragen over de vernietiging van een overeenkomst? Of wilt u een aangegane overeenkomst vernietigen? Neem dan vrijblijvend contact op met Houth Advocaat: uw kwalitatieve en betaalbare advocaat contractenrecht. Houth Advocaat bedient niet alleen cliënten uit Uden en het gebied tussen Eindhoven, Den Bosch en Nijmegen, maar uit het hele land. U kunt Houth Advocaat telefonisch bereiken op het nummer 06 42 27 52 67 of via colin@houthadvocaat.nl.